Thế giới đã thay đổi kể từ ngày 11/9 và cuộc chiến chống khủng bố của Mỹ cũng vậy

Một lá cờ Mỹ trên mặt đất vào tối ngày 11 tháng 9 năm 2001, sau cuộc tấn công khủng bố vào Trung tâm Thương mại Thế giới ở Thành phố New York. (Ảnh: Mark Lennihan/AP)

“Tôi đang lau bàn theo đúng nghĩa đen, tôi giống như đang lau bàn khi chuyến bay 11 lao vào tháp phía Bắc, và nó làm rung chuyển tòa nhà của chúng tôi. Và tôi đã nghĩ, đó là cái quái gì vậy? Và sau ngày hôm đó, tôi được chuyển trở lại hoạt động chống khủng bố." Aaron Zebley chia sẻ.

Đó là một động thái tự nhiên đối với Zebley. Anh ta đã dành ba năm trước đó để điều tra các vụ đánh bom của al-Qaida vào các đại sứ quán Mỹ ở Kenya và Tanzania. Và anh trở thành thành viên cốt cán của đội FBI dẫn đầu cuộc điều tra vụ tấn công 11/9. Rõ ràng là al-Qaida phải chịu trách nhiệm.

Những kẻ không tặc đã được huấn luyện tại các trại của nhóm ở Afghanistan. Họ đã nhận được tiền và chỉ thị từ ban lãnh đạo của nó. Và cuối cùng, họ được cử đến Mỹ để thực hiện "hoạt động máy bay" của al-Qaida.

Tổng thống George W Bush đọc diễn văn trước Lầu Năm Góc bị hư hại sau vụ tấn công khủng bố ngày 11 tháng 9 ở đó khi Cố vấn của Tổng thống Karen Hughes và Bộ trưởng Quốc phòng Donald Rumsfeld túc trực. (Bộ sưu tập Smith / Gado / Getty Images)

Khi cả nước thương tiếc gần 3.000 người đã thiệt mạng vào ngày 11/9, chính quyền George W. Bush điên cuồng cố gắng tìm chỗ đứng và ngăn chặn điều mà nhiều người lo ngại sẽ là một làn sóng tấn công thứ hai.

Tổng thống Bush đã ra lệnh cho các thành viên trong chính quyền của ông, bao gồm cả quan chức chống khủng bố hàng đầu Richard Clarke, hình dung cuộc tấn công tiếp theo có thể như thế nào và thực hiện các bước để ngăn chặn nó.

“Chúng tôi có rất nhiều lỗ hổng ở đất nước này,” Clarke nói.

Vào thời điểm đó, các quan chức lo ngại rằng al-Qaida có thể sử dụng vũ khí hóa học hoặc vật liệu phóng xạ, Clarke nói, hoặc nhóm này sẽ nhắm mục tiêu vào các chuyến tàu liên tỉnh hoặc hệ thống tàu điện ngầm.

Ông nói: “Chúng tôi đã có một danh sách rất dài những thứ, hệ thống dễ bị tấn công vì không ai ở Hoa Kỳ coi trọng vấn đề an ninh khỏi các cuộc tấn công khủng bố. Điều đó, tất nhiên, nhanh chóng thay đổi. An ninh trở thành điều tối quan trọng.

Trong hai thập kỷ tiếp theo, chính phủ liên bang đã đổ tiền và nguồn lực - một số trong số đó, theo các nhà phê bình, là vô ích - để bảo vệ Hoa Kỳ khỏi một cuộc tấn công khủng bố khác, ngay cả khi bản chất của mối đe dọa đó liên tục phát triển.

Phản ứng để giữ an toàn cho Hoa Kỳ đã thành hình

Chính phủ đã xây dựng một cơ sở hạ tầng khổng lồ, bao gồm cả việc thành lập Bộ An ninh Nội địa, tất cả với danh nghĩa bảo vệ chống lại các cuộc tấn công khủng bố.

Chính quyền Bush cũng trao quyền cho FBI và các đối tác của họ tại CIA, Cơ quan An ninh Quốc gia và Lầu Năm Góc để thực hiện cuộc chiến với al-Qaida.

Quân đội đã xâm lược Afghanistan, nơi từng là thiên đường của nhóm. CIA đã truy lùng các đặc vụ al-Qaida trên khắp thế giới và tra tấn nhiều người trong số họ trong các nhà tù bí mật.

Chính quyền Bush cũng đã phát động cuộc chiến tồi tệ của mình ở Iraq, cuộc chiến đã mở ra hai thập kỷ đổ máu, làm rung chuyển Trung Đông và sinh ra một thế hệ khủng bố khác.

Về cơ bản, Giám đốc FBI Robert Mueller đã chuyển khoảng 2.000 đặc vụ sang làm công việc chống khủng bố khi ông cố gắng chuyển FBI từ một tổ chức đầu tiên chống tội phạm thành một tổ chức hoạt động dựa trên tình báo, ưu tiên chống khủng bố và ngăn chặn các cuộc tấn công tiếp theo.

Một phần trong số đó liên quan đến việc tập trung hóa các cuộc điều tra khủng bố quốc tế của cục tại trụ sở chính và đưa hoạt động chống khủng bố trở thành ưu tiên hàng đầu của FBI.

Chuck Rosenberg, người từng là trợ lý hàng đầu của Mueller trong những năm đầu đó, cho biết những thay đổi mà Mueller áp đặt dẫn đến sự thay đổi mô hình cho văn phòng.

Robert S. Mueller, khi đó là giám đốc của Cục Điều tra Liên bang, nói chuyện với các phóng viên vào ngày 17 tháng 8 năm 2006, tại Seattle.(Ảnh: Ted S.Warren/AP)

“Mueller, Chúa phù hộ cho anh ấy, không thể kiên nhẫn như vậy được,” Rosenberg nói. "Nó không thể xảy ra với tốc độ bình thường của một sự thay đổi văn hóa truyền thống. Nó phải xảy ra vào ngày hôm qua."

Nó phải xảy ra "ngày hôm qua" vì al-Qaida vẫn đang âm mưu. Ở nước ngoài, các đặc nhiệm của nó đã thực hiện các vụ đánh bom kinh hoàng ở Bali, Madrid, London và các nơi khác.

Tại Mỹ, đặc nhiệm al-Qaida Richard Reid bị bắt vào tháng 12 năm 2001 sau khi cố gắng làm nổ tung chuyến bay xuyên Đại Tây Dương bằng một quả bom giấu trong giày. Nhiều âm mưu khác đã bị phá bỏ trong những năm sau đó, bao gồm một âm mưu nhắm vào Cầu Brooklyn.

Theo thời gian, FBI và các đối tác của nó đã hiểu rõ hơn về al-Qaida, cấu trúc phân cấp của nó và cách làm sáng tỏ các chủ đề khác nhau của một âm mưu.

Zebley nói rằng điều đó xuất phát ở mức độ lớn, từ việc Hoa Kỳ đang trở nên tốt hơn trong việc tập hợp các luồng thông tin tình báo khác nhau và bằng cách tăng tốc độ hoạt động.

Ông nói: “Nếu bạn có một chút thông tin có thể cho bạn biết về một âm mưu khủng bố, chúng tôi không chỉ tích hợp thông tin tình báo tốt hơn nhiều mà còn làm với tốc độ gấp 10 lần những gì chúng tôi đã làm trước đây”.

Nhưng các nhà phê bình cảnh báo rằng các công cụ chống khủng bố mới của chính phủ đang làm xói mòn quyền tự do dân sự, trong khi cộng đồng Hồi giáo Mỹ cảm thấy rằng tất cả thường là mục tiêu của FBI quá mức.

Thế giới kỹ thuật số giúp chuyển đổi chủ nghĩa khủng bố

Vào những ngày đầu của chính quyền Obama, Hoa Kỳ đã phải cứng rắn ở mức độ lớn đối với các âm mưu kiểu 9/11. Nhưng bối cảnh khủng bố đang phát triển.

Vào thời điểm đó, Zebley đang là trợ lý cấp cao của Mueller. Mỗi buổi sáng, anh ta sẽ ngồi trong cuộc họp báo về mối đe dọa hàng ngày của giám đốc FBI.

"Tôi đã nghĩ về al-Qaida trong nhiều năm cho đến thời điểm đó", anh nói. "Và bây giờ tôi đang ngồi trong các cuộc họp giao ban về mối đe dọa buổi sáng này và tôi thấy al-Qaida ở Bán đảo Ả Rập, al-Qaida ở Maghreb Hồi giáo ở Bắc Phi, al-Shabab. ... Một trong những suy nghĩ đầu tiên của tôi là ' với tôi bây giờ bản đồ trông rất khác.”

Cuối cùng, AQAP - chi nhánh của al-Qaida có trụ sở tại Yemen - nổi lên như một mối đe dọa đáng kể đối với quê hương Hoa Kỳ.

Điều đó trở nên rõ ràng vào tháng 11 năm 2009 khi Thiếu tướng Lục quân Hoa Kỳ Nidal Hasan bắn chết 13 người tại Fort Hood, Texas. Một tháng sau, vào ngày lễ Giáng sinh, một thanh niên người Nigeria đã cố gắng cho nổ một chiếc máy bay chở khách qua Detroit bằng một quả bom giấu trong quần lót.

Nó nhanh chóng xuất hiện rằng cả hai người đàn ông đã tiếp xúc với một nhân vật cấp cao của AQAP, một giáo sĩ người Yemen gốc Mỹ tên là Anwar al-Awlaki.

"Cảm giác của tôi khi lần đầu tiên nghe về anh ấy là 'ồ, anh ấy là một chàng trai lôi cuốn, sinh ra ở Mỹ, nói tiếng Anh lưu loát và tất cả những điều đó. Nhưng anh ấy có thể là mối đe dọa lớn đến mức nào?" John Pistole, người từng là quan chức số 2 tại FBI từ năm 2004 cho đến năm 2010 khi rời khỏi lãnh đạo Cục An ninh Vận tải cho biết.

"Tôi nghĩ rằng tôi đã không nhận ra và đánh giá cao khả năng của anh ấy trong việc ảnh hưởng đến người khác hành động."

Awlaki đã sử dụng internet để lan truyền các lời kêu gọi bạo lực chống lại nước Mỹ, các bài giảng và ý tưởng của ông đã ảnh hưởng đến các cuộc tấn công ở một số quốc gia. Awlaki đã bị giết trong một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Mỹ vào năm 2011, một động thái gây tranh cãi vì anh ta là công dân Mỹ.

Vài năm sau, một nhóm khủng bố khác nổi lên từ chân vạc ở Syria và Iraq - Nhà nước Hồi giáo, hay còn gọi là ISIS, một nhóm sẽ xây dựng dựa trên việc Awlaki hiểu biết về thế giới kỹ thuật số.

Mary McCord, một quan chức cấp cao về an ninh quốc gia tại Bộ Tư pháp cho biết: "Khi ISIS xuất hiện tại hiện trường, đặc biệt là vào mùa hè năm 2014, với các vụ chặt đầu và việc sử dụng nhiều phương tiện truyền thông xã hội".

Giống như al-Qaida hơn một thập kỷ trước, ISIS đã sử dụng thành trì của mình để lập kế hoạch hoạt động ở nước ngoài, chẳng hạn như các cuộc tấn công phối hợp vào năm 2015 khiến 130 người thiệt mạng ở Paris. Nhưng nó cũng sử dụng các nền tảng truyền thông xã hội như Twitter và Telegram để tung ra các video tuyên truyền được sản xuất khéo léo.

McCord nói: “Họ đã triển khai công nghệ theo cách phức tạp hơn nhiều so với những gì chúng ta đã thấy với hầu hết các tổ chức khủng bố nước ngoài khác.

ISIS đã sản xuất các tài liệu về những cảnh bình dị của cuộc sống ở caliphate để lôi kéo mọi người đến đó. Đồng thời, nhóm đã tung ra một loạt video cho thấy bạo lực khủng khiếp nhằm mục đích gây sợ hãi cho kẻ thù của ISIS và truyền cảm hứng cho những người đồng tình với chiến binh ở châu Âu và Mỹ để tiến hành các cuộc tấn công ở nơi họ đang ở.

Chuck Rosenberg, người từng là chánh văn phòng của Giám đốc FBI James Comey, cho biết: "Mối đe dọa ngang ngược hơn nhiều.

Những người được ISIS truyền cảm hứng có thể đi từ việc xem video của nhóm đến hành động tương đối nhanh chóng mà không cần đặt báo thức.

"Rõ ràng là sẽ có những cuộc tấn công mà chúng tôi không thể ngăn chặn. Mọi thứ đi từ trái của sự bùng nổ sang bên phải của sự bùng nổ rất nhanh. Mọi người kín đáo hơn, thứ mà chúng ta thường gọi là những con sói đơn độc," Rosenberg nói. "Rất nhiều điều tồi tệ có thể xảy ra, có thể ở quy mô nhỏ hơn, nhưng rất nhiều điều tồi tệ có thể xảy ra nhanh chóng hơn."

Những điều tồi tệ đã xảy ra

Châu Âu đã bị ảnh hưởng bởi một loạt các cuộc tấn công chết người. Tại Mỹ, một tay súng đã giết chết 49 người tại hộp đêm Pulse ở Orlando, Fla., Vào năm 2016. Một năm sau, một người đàn ông dùng xe tải cày nát một nhóm người đi xe đạp và người đi bộ ở Manhattan, khiến 8 người thiệt mạng. Cả hai người đều đã xem tuyên truyền của ISIS.

Một đài tưởng niệm tạm bợ nằm bên ngoài Giáo đường Do Thái Tree of Life sau vụ xả súng chết người ở Pittsburgh vào năm 2018. (Matt Rourke/AP)

Sức lôi cuốn của nhóm này suy yếu sau khi một liên minh toàn cầu do Mỹ dẫn đầu cố gắng chiếm lại tất cả các lãnh thổ mà ISIS từng tuyên bố chủ quyền.

Đến lúc đó, mối đe dọa khủng bố gây chết người nhất của Mỹ không phải đến từ các nhóm khủng bố nước ngoài, mà từ những phần tử cực đoan trong nước của chính đất nước.

Trong gần hai thập kỷ, FBI đã ưu tiên cuộc chiến chống lại những kẻ khủng bố quốc tế. Nhưng vào đầu năm 2020, Giám đốc FBI Christopher Wray nói rằng điều đó đã thay đổi.

Ông làm chứng trước Quốc hội: "Chúng tôi đã nâng lên mức ưu tiên hàng đầu là chủ nghĩa cực đoan bạo lực có động cơ chủng tộc, vì vậy nó có cùng vị thế về mối đe dọa quốc gia của chúng ta là ISISI và chủ nghĩa cực đoan bạo lực cây nhà lá vườn".

Động thái này diễn ra sau một loạt các cuộc tấn công cấp cao bởi những người tán thành quan điểm của chủ nghĩa siêu cấp da trắng ở Charlottesville, Va., Pittsburgh, Pa., Poway, Calif. Và El Paso, Texas.

Đồng thời, các nhóm cực đoan chống chính phủ và thuyết âm mưu như QAnon đang thu hút nhiều tín đồ hơn.

Những kẻ nổi loạn leo lên bức tường phía tây của Điện Capitol Hoa Kỳ ở Washington vào ngày 6 tháng 1. (Ảnh: Jose Luis Magana/AP)

Những phong trào khác nhau đó đã hội tụ tại Washington, DC, vào ngày 6 tháng 1 năm 2021, trong cơn bão của Điện Capitol Hoa Kỳ khi Quốc hội đang chứng nhận chiến thắng tổng thống của Joe Biden.

FBI kể từ đó đã mở một cuộc điều tra lớn về vụ tấn công, và Wray đã thẳng thừng mô tả cuộc bạo động ở Capitol là "khủng bố trong nước".

McCord, hiện là giám đốc điều hành tại Viện Vận động và Bảo vệ Hiến pháp tại Trung tâm Luật Đại học Georgetown, cho biết các nhóm cực đoan trong nước đang sử dụng nhiều công cụ giống như các nhóm nước ngoài trong nhiều năm.

"Bạn thấy rằng việc sử dụng phương tiện truyền thông xã hội cho cùng một loại: tuyển dụng, tuyên truyền, lập mưu và gây quỹ," cô nói.

Bạo loạn ở Điện Capitol đã gây chú ý cho chủ nghĩa cực đoan cực hữu theo cách mà vấn đề này chưa từng được chú ý trong hai thập kỷ qua, kể cả trên các phương tiện truyền thông và các cấp cao nhất của chính phủ Hoa Kỳ.

Tổng thống Biden, một trong những người đã gọi chủ nghĩa cực đoan chính trị và chủ nghĩa khủng bố trong nước là một mối đe dọa tiềm tàng đối với đất nước cần phải bị đánh bại, và ông đã coi việc chống lại mối đe dọa này là ưu tiên hàng đầu cho chính quyền của mình.